Dấu hiệu “bài gài” và trái luật?
Phiên đấu giá thanh lý lô vật tư thu hồi từ bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt tồn kho đến ngày 31/12/2020 tại 20 công ty bảo trì, sửa chữa của tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR), có những điểm được cho là bất hợp lý.
Như chúng tôi đã phản ánh trong bài viết trước: Ai hưởng lợi từ phiên đấu giá ở tổng công ty Đường sắt Việt Nam - Bài 1: Giá chênh lệch “khủng” và những tiêu chí khó, điểm đáng chú ý tại phiên đấu giá này là điều kiện công ty vào đấu giá phải xử được cấp phép xử lý chất thải nguy hại là phần ắc quy - trị giá tài sản chỉ 17.820.000 đồng (Mười bảy triệu, tám trăm hai mươi nghìn đồng) so với 25.464.301.966 (Hai mươi lăm tỷ, bốn trăm sáu mươi tư triệu, ba trăm linh một nghìn, chín trăm sáu mươi sáu đồng) - giá khởi điểm của toàn bộ tài sản đem ra đấu giá.
Thêm nữa, tổ chức muốn tham gia đấu giá phải thực hiện khảo sát hiện trạng, số lượng vật tư thu hồi từng đơn vị quản lý để đảm bảo việc thu gom, vận chuyển an toàn, đúng tiến độ theo yêu cầu (theo địa bàn 20 công ty kéo dài suốt từ Bắc đến Nam).
Những điều kiện được cho là “hạn chế” đơn vị tham gia phiên đấu giá tài sản của tổng công ty Đường sắt Việt Nam.
Trao đổi với PV, ông Hoàng Văn Thiểm (Chủ tịch HĐQT công ty TNHH thẩm định giá và giám định DELOITTE) nhận định: “Đây là “bài” mà người ta “gài vào”. Bởi nếu không nêu rõ đơn vị tham gia đấu giá phải được cấp giấy phép xử lý chất thải nguy hại, thì các cá nhân, tổ chức muốn tham gia hoàn toàn có thể thuê bên thứ ba. Về bản chất, ai nhìn cũng thấy có chút gì đó “không tự nhiên”, như có gì đó “ngoắc” với nhau.
Cũng đưa quan điểm về vấn đề này dưới góc nhìn pháp lý, luật sư Nguyễn Cao Đạt (Giám đốc công ty Luật Nguyên Khang & Cộng sự) cho rằng: Hiện nay, lĩnh vực đấu giá còn tồn tại rất nhiều bất cập. Có nhiều phiên đấu giá mà đơn vị tổ chức đưa ra điều kiện “đính kèm” làm giới hạn những người tham gia đấu giá.
“Toàn bộ việc lựa chọn các đơn vị tham gia đấu giá hiện tại đang phụ thuộc rất lớn vào ý chí của chủ tài sản, gần như mang tính chủ quan, chủ tài sản thích ai là chọn”, luật sư Đạt nói.
Vị luật sư viện dẫn, theo khoản 3, Điều 38 quy định về Đăng ký tham gia đấu giá tại luật Đấu giá tài sản năm 2016: “Ngoài các điều kiện đăng ký tham gia đấu giá quy định tại Luật này và pháp luật có liên quan, người có tài sản đấu giá, tổ chức đấu giá tài sản không được đặt thêm yêu cầu, điều kiện đối với người tham gia đấu giá.”
“Với quy định của pháp luật nêu trên, tôi thấy những điều kiện bổ sung thêm như trong phiên đấu giá tài sản của VNR làm giới hạn và cản trở những đơn vị thực sự muốn tham gia đấu giá”, ông Đạt nêu quan điểm.
Kẽ hở nảy sinh những bất cập, tiêu cực
Phân tích về những vấn đề còn tồn tại trong các phiên đấu giá, luật sư Nguyễn Cao Đạt chỉ ra: “Những bất cập trên thường xuất phát từ hai nhóm nguyên nhân sau: Thứ nhất, là quy định của pháp luật có phù hợp để đáp ứng yêu cầu của quản lý Nhà nước đảm bảo hoạt động đấu giá minh bạch, công khai, trung thực hay không?
Và thứ hai là quá trình tổ chức thực hiện. Cơ quan quản lý Nhà nước ở hoạt động này cũng chưa giám sát, kiểm tra tính minh bạch, công khai của phiên đấu giá, nên một số đơn vị tổ chức đấu giá tìm cách “lách luật”. Cho nên, đảm bảo tính công khai, minh bạch và khách quan ở các phiên đấu tài sản vẫn còn là câu chuyện dài”.
Đồng tình với việc xem xét vấn đề dựa trên quy định tại khoản 3 Điều 38 luật Đấu giá tài sản, luật sư Trần Hậu, công ty luật FDVN, đoàn Luật sư TP.Đà Nẵng phân tích: “Đối với hoạt động thanh lý lô vật tư thu hồi từ bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt tồn kho của tổng công ty Đường sắt Việt Nam, hiện nay pháp luật không có điều khoản cụ thể về người được mua các tài sản này mà chỉ có quy định “Những người không được tham gia đấu giá tài sản công thực hiện theo quy định của pháp luật về đấu giá tài sản” theo khoản 3 Điều 24 Nghị định 151/2017/NĐ-CP.
Như vậy, chỉ những người không có năng lực hành vi dân sự, người bị mất hoặc bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi (theo quy định tại khoản 4, Điều 38, luật Đấu giá tài sản 2016) thì mới không đủ điều kiện để tham gia đấu giá. Việc bổ sung thêm các điều kiện ngoài luật định để yêu cầu người có nhu cầu mua phải đáp ứng như những gì diễn ra tại phiên đấu giá ngày 29/4 của tổng công ty Đường sắt Việt Nam có dấu hiệu không phù hợp với các quy định pháp luật đã trích dẫn và dường như đang giới hạn lại phạm vi người có thể mua dù pháp luật không cho phép điều này”.
Luật sư Hậu nói thêm: “Theo Điều 9, luật Đấu giá tài sản 2016, một trong các hành vi nghiêm cấm đấu giá viên thực hiện là hạn chế cá nhân, tổ chức tham gia đấu giá không đúng quy định của pháp luật. Đồng thời, đối với người có tài sản đưa ra đấu giá, pháp luật nghiêm cấm hành vi thông đồng, móc nối với đấu giá viên, tổ chức đấu giá tài sản, cá nhân, tổ chức khác làm sai lệch thông tin tài sản đấu giá, dìm giá, làm sai lệch hồ sơ đấu giá hoặc kết quả đấu giá tài sản.
Trong trường hợp vi phạm sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính theo Nghị định 82/2020/NĐ-CP, nếu có hành vi vi phạm như lập danh sách khống về người đăng ký tham gia đấu giá; lập hồ sơ khống, hồ sơ giả tham gia hoạt động bán đấu giá tài sản; thông đồng dìm giá hoặc nâng giá trong hoạt động bán đấu giá tài sản mà đủ yếu tố cấu thành khác sẽ bị xem xét hình sự theo tội Vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản tại Điều 218, Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi, bổ sung 2017”.
Về khía cạnh này, ông Hoàng Văn Thiểm nhấn mạnh thêm, do luật chưa nói rõ là các điều kiện “đi kèm” với tỉ lệ như thế nào thì được tính là “gài”, nên mới có những trường hợp “làm khó” tương tự.
Trong phiên đấu giá thanh lý vật tư của VNR, còn một chi tiết bất hợp lý khiến nhiều doanh nghiệp phải “tiếc thay”, đó là giá khởi điểm chỉ khoảng hơn 25,4 tỷ đồng. Trong danh mục giá vật tư thu hồi thanh lý này cũng có nhiều “sản phẩm” chênh giá, thậm chí, chỉ có giá bằng 1/2 giá thị trường.
Trao đổi về vấn đề này, Chủ tịch HĐQT công ty TNHH thẩm định giá và giám định DELOITTE cho biết: “Hiện nay, theo luật, để đưa ra tiêu chuẩn giá, khi thẩm định cùng phương pháp, cùng một thông tin dữ liệu, không được làm lệch kết quả quá 10-15% so với hội đồng khi thẩm định giá lại.
Cụ thể, mục 13, Điều 1 tại Nghị định 109/2013/NĐ-CP quy định: Phạt tiền từ 220.000.000 đồng đến 260.000.000 đồng đối với hành vi làm sai lệch hồ sơ tài sản thẩm định giá hoặc sai lệch thông tin liên quan đến tài sản thẩm định giá dẫn đến thẩm định giá cao hơn hoặc thấp hơn 10% đối với tài sản là bất động sản, thiết bị, phương tiện vận tải; 15% đối với tài sản là vật tư, hàng hóa so với kết quả thẩm định giá cuối cùng của cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền trong trường hợp doanh nghiệp thẩm định giá và cơ quan Nhà nước có thẩm áp dụng cùng một cách tiếp cận thẩm định giá.
Vậy, để đánh giá, chúng ta cần xem lại cơ sở dữ liệu và cách tính toán của bên thẩm định. Khi có những dư luận chưa thỏa đáng thì sẽ thành lập hội đồng thẩm định lại giá đấu giá. Trong luật cũng quy định rõ, đơn vị thẩm định nếu liên kết, cấu kết với bên khác để nhận một khoản nào đó, để làm sai lệch kết quả là vi phạm.
Trên thực tế, cũng có một số trường hợp, các đơn vị thẩm định giá có thể sẽ phải đứng trước hai lựa chọn, nếu không làm theo kết quả như yêu cầu, sẽ bị hủy hợp đồng chẳng hạn. Một số đơn vị có thể vì tiếc hợp đồng mà chấp nhận làm sai lệch kết quả. Cũng có những đơn vị nếu xác định làm cho “lành mạnh thị trường ở Việt Nam”, thì sẽ không “thỏa hiệp” và tư vấn ngược lại cho khách hàng để họ cân nhắc giữa lợi ích thu về với rủi ro phải chấp nhận”.
Không riêng những bất cập trong phiên đấu giá tài sản của VNR, chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú (nguyên Phó Giám đốc sở Thương mại Hà Nội) cũng chỉ ra một số tồn tại: “Đấu giá thanh lý để thu hồi vốn là đúng. Nhưng vấn đề đằng sau là phải có quy trình tổ chức đấu giá ra sao? Đơn vị tham gia đấu giá và trúng đấu giá như thế nào? Có công khai, minh bạch không?
Các sàn đấu giá ở nước ngoài đều đã được đưa vào công nghệ kiểm soát từng tí một. Còn đấu giá ở Việt Nam, nói thật, đôi lúc vẫn còn những phân vân, chưa thật rõ ràng!
Mà những tiêu cực ấy xuất phát từ kẽ hở pháp luật, những kẻ lợi dụng khung đấu giá “doãng” quá để làm sai. Những người thực hiện, muốn không tử tế thì có rất nhiều cách. Thời đại công nghệ thông tin hiện đại như hiện nay thì càng nguy hiểm, một cú bấm máy xong. Những tiêu cực “móc nối” với nhau ngày càng tinh vi, xảo quyệt, rồi tiền không biết vào túi ai?!”.
ĐBQH Phạm Văn Hòa, Ủy viên ủy ban Pháp luật của Quốc hội: Hiện tượng làm thất thu ngân sách Nhà nước Liên quan đến những bất thường trong hoạt động đấu giá, trong quá khứ đã từng có những trường hợp bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Thẩm định giá tài sản công rất thấp, thế nên sau khi đấu giá, tài sản thu về cho Nhà nước không đáng là bao. Tôi nghĩ rằng, hầu hết các tài sản công được bán thông qua đấu giá đều có lợi ích nhóm, có sự móc ngoặc giữa người trúng giá với các trung tâm tổ chức đấu giá. Đây không phải hiện tượng mới, nhưng nhiều năm qua, các cuộc đấu giá tài sản công vẫn tồn tại tiêu cực. Tiêu cực trước tiên nằm ở khâu thẩm định giá tài sản công. Như tôi đã nói ở trên là việc thẩm định giá trị tài sản rất thấp. Khi tổ chức đấu giá thì cũng chỉ có một số nhà đầu tư hay doanh nghiệp tham gia đấu giá. Mặc dù có thông báo rộng rãi nhưng lại hạn chế doanh nghiệp tham gia với đủ điều kiện. Đã có hiện tượng thông đồng, chung chi giữa trung tâm đấu giá và đơn vị duyệt giá, dù có thể doanh nghiệp trúng giá cao hơn đến 20-30% thì vẫn còn lời rất cao. Đây là hiện tượng làm thất thu ngân sách Nhà nước. Nhiều hồ sơ tham gia đấu giá nhưng lại dường như có sự sắp đặt sẵn. Họ đã có ý đồ khép kín hồ sơ thì làm sao ai có thể phát hiện được. Hồ sơ khép kín nên vào thanh kiểm tra sẽ chỉ là số 0. Thỏa thuận giữa nhà đầu tư với người có trách nhiệm thì mọi chuyện coi như xong. Cần xem xét bản thân người duyệt giá có công tâm không hay cũng a dua với hội đồng thẩm định giá định giá tài sản Nhà nước thấp xuống để bán ra thị trường giúp người trúng đấu giá có một khoản lợi nhuận kếch xù, sau đó lại quay lại chia chác lợi nhuận với nhau? Cần sự vào cuộc của các cơ quan và sự minh bạch của người đứng đầu. |
(Còn nữa)
Tuệ Linh – Đức Bình - Duy Trung
