Đầu năm 2021, cảnh sát Trung Quốc đã thu giữ 3.000 lô vaccine COVID-19 giả, theo đó phá đường dây lừa đảo vaccine quốc tế. Song, vấn nạn vaccine giả vẫn có dấu hiệu tiếp diễn trong thời gian tới.
Tổ chức Cảnh sát Hình sự Quốc tế (Interpol) và các nhóm liên quan đến thực thi pháp luật khác đang cảnh báo về nguy cơ buôn bán và làm giả vaccine khi virus corona lây nhiễm cho hàng nghìn người mỗi ngày và hầu hết các quốc gia không đủ vaccine dùng.
Stephen Kavanagh, quan chức cấp cao của Interpol, cho biết: “Sự khan hiếm vaccine sẽ gây ra sự hoang mang, tuyệt vọng cho cộng đồng trên toàn thế. Tội phạm sẽ dụng tâm lý săn mồi, ký sinh để kiếm tiền trên nỗi sợ hãi. Nếu nhìn thấy lợi nhuận khi chương trình vaccine của một số nước bị đình trệ, chúng sẽ mở rộng quy mô vaccine giả".
Lợi nhuận khổng lồ, cũng như sự chậm trễ trong chương trình tiêm chủng ở không ít quốc gia, là yếu tố thôi thúc các tổ chức tội phạm mở rộng quy mô sản xuất vaccine giả.
Các nhà chức trách Mexico hồi tháng 2 đã bắt 6 người vì bán vaccine Pfizer giả tại một phòng khám tư nhân. Các nhà chức trách Nam Phi cũng đã thực hiện một số vụ bắt giữ vào đầu năm nay sau khi phát hiện hơn 2.000 liều thuốc giả trong một nhà kho có liên quan đến hoạt động của Trung Quốc. Một vụ lừa đảo khác ở Ba Lan liên quan đến các liều Pfizer giả chứa đầy chất điều trị chống lão hóa, theo một báo cáo trên The Wall Street Journal .
Ông Kavanagh cũng chỉ ra các trường hợp phòng thí nghiệm quy mô nhỏ ở Đông Nam Á sản xuất vaccine giả và việc chuyển các lọ này vào Nam Mỹ. Tuy nhiên, ông Kavanagh cho biết Interpol vẫn chưa chứng kiến việc sản xuất liều giả quy mô lớn, quy mô công nghiệp lên tới hàng chục hoặc hàng trăm nghìn.
Điều quan trọng nhất mà công chúng cần làm là dựa vào các cơ quan y tế để tiếp cận với vaccine, ông Kavanaugh nói.
Ông Jeremy Douglas, đại diện Văn phòng Liên hợp quốc về Ma túy và Tội phạm ở Đông Nam Á và Thái Bình Dương, cho biết rất khó để biết quy mô của hoạt động làm giả, nhưng văn phòng của ông đã tư vấn cho các chính phủ về khả năng các nhóm làm và bán hàng giả vaccine.
Ngành công nghiệp vaccine COVID-19 trị giá hàng tỷ USD, là một trong những ngành có giá trị tăng nhanh nhất từ trước đến nay. Mọi người đều muốn tiêm vaccine. Tội phạm ngay lập tức nghĩ rằng ‘Khi nào thì chúng ta có thể bắt đầu cuộc chơi'", ông Douglas nói.
Ông Douglas chỉ vào các thị trường web đen, được truy cập thông qua phần mềm đặc biệt, nơi có thể dễ dàng truy cập danh sách các liều vaccine có nguồn gốc từ các nhà sản xuất vaccine đã được phê duyệt như Pfizer, Sinovac và Johnson & Johnson, được bán từ hàng chục đến hàng nghìn USD.
“Chúng tôi không chắc những thứ này là hợp pháp hay giả mạo”, ông Douglas nói.
Ông Kavanagh cho biết các tài liệu tiêm chủng giả và các lọ rỗng có nhãn mác hàng chính hãng để làm giả vaccine cũng đang được bán trực tuyến, đó là mối lo ngại lớn đối với Interpol.
Tổ chức này đang làm việc với các công ty dược phẩm để chia sẻ thông tin về cách họ theo dõi, xác minh và vận chuyển vaccine, giúp cảnh sát và cơ quan y tế để họ có thể nhận ra những lọ thuốc giả hoặc tái sử dụng.
"Trở ngại là người dân thường tin tưởng khi thấy lọ đựng có tem mác của hãng, dù bên trong là các chất vô tác dụng hay nguy hiểm", ông Douglas nói.
Đại diện UNODC cho biết có khả năng hoạt động mua bán vaccine giả được tiến hành trên cơ sở đường dây mua bán dược phẩm trái phép đã tồn tại từ trước, thường có liên hệ tới các nước có ngành hóa chất và dược phẩm lớn.
"Rất nhiều sản phẩm làm giả đến từ những nơi có lịch sử sản xuất thuốc giả là Trung Quốc, Ấn Độ", ông Douglas cho biết.
Roderic Broadhurst, giáo sư tội phạm học tại Đại học Quốc gia Úc, người đã theo dõi việc bán các sản phẩm liên quan đến COVID-19 trên dark web, cho biết ông sẽ không loại trừ hoàn toàn rằng một số liều thuốc có thể được chuyển hướng khỏi các kênh hợp pháp, đặc biệt là khi một số nhà khai thác buôn bán thuốc trên thị trường trực tuyến “có kết nối chuỗi cung ứng với các nhà sản xuất hoặc nhà cung cấp dược phẩm ở mức độ rất quan trọng”.
Broadhurst là một thành viên của nhóm vào tháng trước đã phát hành một báo cáo ghi lại hàng trăm danh sách cho các sản phẩm liên quan đến COVID-19 trên dark web. Theo báo cáo, vaccine chiếm 10% danh sách, dựa trên những gì có sẵn khi tìm kiếm 12 thị trường trực tuyến trong một ngày vào tháng trước.
Tuy nhiên, các công ty sản xuất vaccine được cấp phép đã siết chặt các quy trình an ninh trong chuỗi cung ứng. Ngay cả khi vaccine bị đưa ra khỏi các kênh cung ứng hợp pháp, rất khó bảo đảm vaccine sẽ được vận chuyển và lưu trữ với những quy trình nghiêm ngặt giúp duy trì hiệu quả.
"Lúc này, không loại vaccine được cấp phép nào được bán trực tuyến. Xin hãy nhớ là không có", ông Kavanagh nói.
Mộc Miên (Theo SCMP)
