Trải dài khắp ba miền của Việt Nam là sự khác biệt trong văn hóa uống cà phê. Tuy nhiên, dù ở đâu cà phê Việt Nam vẫn là món đồ uống của sự thư giãn và thưởng thức cà phê đã trở thành thói quen không thể thiếu.
Đối với người Ê đê vùng Tây Nguyên họ lại có cách pha chế, cách thưởng thức cà phê với nét “văn hóa” cà phê rất độc đáo mà ít nơi có được. Cứ vào tháng 10 Tây Nguyên bước vào mùa khô, đây cũng chính là mùa thu hoạch cà phê, trên những rẫy cà phê của người Ê đê rộn rã niềm vui được mùa, niềm vui những tháng ngày no ấm.
Mỗi vụ thu hoạch hàng năm, các “mí” hoặc “amí” (tức người bà hoặc mẹ trụ cột chính trong mỗi gia đình “mẫu hệ” theo truyền thống Ê Đê) đều chọn những trái cà phê chín ngon nhất rồi tách bỏ lớp vỏ, hong phơi trên gác bếp để loại bỏ tạp chất. Một phần bán cho các nhà máy, một phần giữ lại để cho gia đình thưởng thức.
Để pha chế cà phê ngon tại nhà, người dân phải đi lấy nước từ bến nước đem về. Dưới những mái nhà dài của Ê đê, những nếp sống, những phong tục truyền thống vẫn được truyền từ đời này sang đời khác. Cách pha chế cà phê với từng công đoạn thủ công cũng được giữ gìn .
Công đoạn đầu tiên của quy trình này là rang chín những trái cà phê đặc biệt đã được hong phơi trên gác bếp (mỗi lần chỉ rang khoảng 0,5kg trong vòng hơn 20 phút) cùng với mỡ gà hoặc có thể thêm một chút muối, rượu trắng. Chính các “mí” là người quyết định công thức pha trộn riêng và trực tiếp thực hiện việc này ở dưới bếp chủ.
Còn những phụ nữ Ê Đê trẻ hơn trong gia đình sẽ dùng chày và cối gỗ để giã trái cà phê đã rang thành bột mịn ngay ngoài hiên nhà.
Tiếp sau đó, bột cà phê sẽ được sàng để lọc bỏ tạp chất trước khi các “mí” bỏ vào nấu bằng nước đang sôi. Công đoạn này có sự khác biệt đôi chút trong phong tục của các nhánh người Ê Đê. Người Ê Đê Kpă thường hòa tan trực tiếp bột vào nước đang sôi. Còn người Ê Đê Adham lại múc bột vào túi phễu vải nhỏ và đổ trực tiếp nước đang sôi vào túi lọc để tinh chất cà phê thấm dần vào nước.
Công đoạn cuối cùng là rót cà phê vào từng cốc hoặc ly nhỏ. Hương vị cà phê lan tỏa khắp căn nhà dài Ê Đê truyền thống làm nức lòng “thượng khách” mà các “mí” thương lắm mới pha cho uống. Bí ẩn trong ly cà phê truyền thống của người Ê Đê chính là tỷ lệ pha trộn giữa 3 loại trái cà phê khác nhau và lượng mỡ gà, muối, rượu trắng trong từng mẻ rang.
Cà phê vối với vị đắng dịu mang đến sự táo bạo, quyết đoán. Cà phê chè có một chút vị ngọt, chát hoặc mặn và cà phê mít lại có vị chua mang đến thêm cảm xúc trầm tư, sâu lắng cho người uống. Mỗi mùa thu hoạch đi qua, chút cà phê được giữ lại trong nhà là món quà của người Tây Nguyên tự thưởng cho mình sau một năm vất vả chăm sóc.
Đến tháng Ba hoa cà phê lại nở, bồng bềnh trên từng nương rẫy. Tây Nguyên khi ấy sẽ khoác lên mình một màu áo dịu dàng và tinh khôi, bắt đầu một chu kỳ mới đầy nắng gió, chờ người chăm sóc để kết thành chùm quả.
