Ngăn nạn chảy máu cồng ch?&ec?rc;ng
“Bán cả cơ ngh?ệp để làm chuyện mà chưa a? từng làm như thế phả? chăng là quá l?ều lĩnh?” - t&oc?rc;? hỏ?. “Thờ? đ?ểm đó, thanh n?&ec?rc;n trong bu&oc?rc;n chỉ say sưa vớ? nhạc đ?ện tử chứ kh&oc?rc;ng để mắt đến cồng ch?&ec?rc;ng, d&ac?rc;n vũ. Sợ rằng bọn m&?grave;nh ngày càng g?à và chết đ? th&?grave; &ac?rc;m nhạc truyền thống sẽ ma? một n&ec?rc;n m&?grave;nh quyết định phả? tạo sự đột phá để khơ? dậy n?ềm đam m&ec?rc; cồng ch?&ec?rc;ng của g?ớ? trẻ. Mà một kh? đ&at?lde; chơ? là chơ? tớ? cùng” - g?à làng Pl?n hào sảng nó?.
G?à làng Pl?n đang “dạy t?ếng cho ch?&ec?rc;ng”.
Cồng ch?&ec?rc;ng là máu thịt của đồng bào. Mỗ? kh? t?ếng kèn, t?ếng ch?&ec?rc;ng vang l&ec?rc;n là ngườ? cảm thấy rạo rực, muốn đến vớ? nhau, cùng nhau nhảy múa, hòa bước ch&ac?rc;n nhịp nhàng trong vòng xoang quanh bếp lửa hồng. |
Krajan Pl?n là một trong những ngườ? lưu g?ữ được nh?ều ch?&ec?rc;ng chóe và các nhạc cụ (đàn t’rưng, kèn bầu, tù và&hell?p;) của đồng bào T&ac?rc;y Nguy&ec?rc;n nhất.
Ấn tượng hơn cả là những bộ ch?&ec?rc;ng 6 của ngườ? K’Ho (mỗ? bộ gồm 6 cá? ch?&ec?rc;ng) vớ? chất l?ệu bằng đồng thau; m&oc?rc; phỏng g?a đ&?grave;nh mẫu hệ: Ch?&ec?rc;ng to nhất là ch?&ec?rc;ng mẹ và kế đến là các ch?&ec?rc;ng con theo thứ tự từ lớn đến bé. Mỗ? ch?&ec?rc;ng có g?á ngang vớ? 2 con tr&ac?rc;u mộng.
“Chúng quý g?á kh&oc?rc;ng hẳn v&?grave; đắt t?ền mà v&?grave; m&?grave;nh đ&at?lde; cất c&oc?rc;ng sưu tầm, chế tác mấy chục năm nay. Nh?ều lúc phả? tranh mua ch?&ec?rc;ng chóe vớ? thương lá? để những nhạc cụ truyền thống quý g?á của cha &oc?rc;ng kh&oc?rc;ng bị bán đ? nơ? khác” – g?à làng Pl?n t&ac?rc;m sự.
Một số chuy&ec?rc;n g?a về văn hóa cho rằng đó là v?ệc làm th?ết thực góp phần ngăn chặn nạn chảy máu cồng ch?&ec?rc;ng ở T&ac?rc;y Nguy&ec?rc;n. Bao năm qua, do lố? suy nghĩ g?ản đơn và v&?grave; k?nh tế khó khăn, nh?ều ngườ? đ&at?lde; bán ch?&ec?rc;ng chóe để trang trả? cuộc sống hàng ngày. Hậu quả là nh?ều làng x&at?lde; ở T&ac?rc;y Nguy&ec?rc;n kh&oc?rc;ng còn bộ ch?&ec?rc;ng quý nào.“Dạy” t?ếng cho ch?&ec?rc;ng
Theo l&at?lde;o làng Dag&oc?rc;t Jr&oc?rc;l, ngườ? Lạch kh&oc?rc;ng có nghề đúc đồng n&ec?rc;n kh&oc?rc;ng tự chế tác cồng ch?&ec?rc;ng nhưng rất thạo nghề nu&oc?rc;? ngựa và cưỡ? ngựa kh&oc?rc;ng y&ec?rc;n cực g?ỏ?. Trước k?a, kh? g?ao th&oc?rc;ng còn trắc trở th&?grave; ngựa là phương t?ện đ? lạ?, chuy&ec?rc;n chở th&?acute;ch hợp nhất ở vùng đồ? nú? nhấp nh&oc?rc;, khúc khuỷu. Những dấu ch&ac?rc;n tròn của g?ống ngựa nhỏ con nhưng rất khỏe này ?n dấu khắp các bu&oc?rc;n làng T&ac?rc;y Nguy&ec?rc;n và sang cả nước Lào. Cũng nhờ vậy ngườ? Lạch tậu nh?ều bộ ch?&ec?rc;ng tốt, đặc b?ệt là ch?&ec?rc;ng Lào. Tuy nh?&ec?rc;n, ch?&ec?rc;ng mang từ nơ? khác về chỉ là cá? xác chứ chưa có hồn, n&ec?rc;n phả? thổ? hồn để chúng thực sự là nhạc cụ l?nh th?&ec?rc;ng, là t?ếng nó? đặc b?ệt g?ữa các thành v?&ec?rc;n trong cộng đồng và g?ữa con ngườ? vớ? thần l?nh. Ngườ? T&ac?rc;y Nguy&ec?rc;n gọ? đó là “dạy” t?ếng cho ch?&ec?rc;ng, tương tự như dạy cho trẻ con b?ết nó? để thực sự thành ngườ?.
Ch?&ec?rc;ng b?ết nó? hòa &ac?rc;m gọ? hồn s&oc?rc;ng nú?.
“Mỗ? ch?ếc ch?&ec?rc;ng trong dàn ch?&ec?rc;ng chuẩn g?ống như một cung, bậc được sắp xếp ở vị tr&?acute; nhất định để kh? g&ot?lde; vào, &ac?rc;m thanh phát ra sẽ hòa quyện vớ? thanh &ac?rc;m của các ch?&ec?rc;ng khác. R?&ec?rc;ng những ch?ếc ch?&ec?rc;ng mớ? thường chưa đúng cung bậc n&ec?rc;n kh? sử dụng bị ph&oc?rc;, lạc đ?ệu - &ac?rc;m thanh bị trượt l&ec?rc;n cao hoặc chùng xuống thấp - n&ec?rc;n phả? l&ec?rc;n d&ac?rc;y ch?&ec?rc;ng cho đúng” - vừa nó?, g?à Pl?n vừa mang bộ ch?&ec?rc;ng mớ? ra đánh và? bà? để dò &ac?rc;m, đọc xem ch?&ec?rc;ng bị căng hoặc chùng chỗ nào kh?ến cho &ac?rc;m ch?&ec?rc;ng bị lỗ?. Sau đó g?à làng cầm ch?ếc búa sắt nhỏ g&ot?lde; vào ch?&ec?rc;ng để chỉnh những chỗ chưa chuẩn.
Lát sau, g?à bỏ búa xuống, cầm ch?&ec?rc;ng l&ec?rc;n chơ? và? bà? và ngh?&ec?rc;ng ta? lắng nghe. Khẽ chau mày: Chưa ổn. G?à lạ? cầm búa t?ếp tục g&ot?lde; lúc mạnh, lúc nhẹ, lúc mặt ngoà?, lúc trong lòng ch?&ec?rc;ng, lúc g&ot?lde; ch&?acute;nh g?ữa, lúc lạ? ở mép ch?&ec?rc;ng. Cứ như thế hàng t?ếng đồng hồ ch?ếc ch?&ec?rc;ng này mớ? phát ra thanh &ac?rc;m trong trẻo, đúng vị tr&?acute; trong dàn cồng ch?&ec?rc;ng.
Vốn nghĩ rằng để chỉnh ch?&ec?rc;ng phả? có những máy móc, th?ết bị kỹ thuật cao n&ec?rc;n t&oc?rc;? kh&oc?rc;ng khỏ? k?nh ngạc kh? chứng k?ến g?à Pl?n chỉ dùng cá? búa nhỏ để dạy t?ếng cho ch?&ec?rc;ng. Quả là dùng cá? th&oc?rc; sơ chỉnh cá? phức tạp! “Động tác g&ot?lde; có vẻ đơn g?ản nhưng phả? g&ot?lde; vào chỗ nào, g&ot?lde; mấy cá? vớ? lực g&ot?lde; mạnh - yếu sao cho chuẩn xác để gọ? đúng hồn ch?&ec?rc;ng về th&?grave; chỉ có nghệ nh&ac?rc;n chỉnh ch?&ec?rc;ng mớ? b?ết. Nếu chỉnh kh&oc?rc;ng đ?&ec?rc;u luyện, ch?&ec?rc;ng bị nứt, &ac?rc;m bị lạc nặng hơn co? như hồn ch?&ec?rc;ng bay mất” - &oc?rc;ng C?l Dong g?ả? th&?acute;ch kh? cùng chúng t&oc?rc;? xem chỉnh ch?&ec?rc;ng.
Chữa bệnh cho ch?&ec?rc;ng
“G?ống như con ngườ?, ch?&ec?rc;ng cũng có lúc ốm, bị lạc mất g?ọng, qu&ec?rc;n mất t?ếng nó? cha &oc?rc;ng xưa, nhất là đố? vớ? những dàn cồng ch?&ec?rc;ng sử dụng quá nh?ều hoặc l&ac?rc;u ngày kh&oc?rc;ng sử dụng” - g?à C?l Dong nó?. Còn theo Pl?n, kh? ch?&ec?rc;ng có dấu h?ệu ph&oc?rc; thanh, lạc đ?ệu th&?grave; phả? chỉnh ngay bở? bệnh nặng rất khó chữa.
Chúng t&oc?rc;? rờ? nú? mẹ Lang B?ang mang theo h&?grave;nh ảnh g?à làng ngườ? Lạch th&ac?rc;n h&?grave;nh vạm vỡ như con gấu, má? tóc xoăn dà? buộc đu&oc?rc;? ngựa rất l&at?lde;ng tử. Pl?n tự nhận là g?à g&ac?rc;n, là ngườ? kh&oc?rc;ng tuổ? bở? tràn đầy s?nh lực: ngh?&ec?rc;n cứu, sáng tác, b?ểu d?ễn kh&oc?rc;ng ngừng nghỉ. |
G?à làng ra h?ệu cho các chàng tra? mang bộ ch?&ec?rc;ng gồm 6 ch?ếc ra đánh và? bà?. Phát h?ện ch?&ec?rc;ng thứ 5 bị lạc đ?ệu, Pl?n mang đến đặt úp tr&ec?rc;n thớt gỗ đen mun rồ? dùng ch?ếc búa sắt nhỏ g&ot?lde; l&ec?rc;n ch?&ec?rc;ng thăm dò xem bệnh nặng hay nhẹ, ch?&ec?rc;ng phồng hoặc dẹt chỗ nào để đ?ều chỉnh cường độ g&ot?lde; cho th&?acute;ch hợp nhằm kéo &ac?rc;m l&ec?rc;n cao hay hạ xuống.
G?à g&ot?lde; nhẹ 5 - 6 lần vào mặt trong của ch?&ec?rc;ng rồ? đột ngột g&ot?lde; 2 cá? thật mạnh, kế đến lạ? g&ot?lde; và? cá? thật nhẹ như an ủ? ngườ? bệnh vừa phả? qua đợt xạ trị đau đớn.
Vừa g&ot?lde;, Pl?n vừa nheo mắt, ngh?&ec?rc;ng ta? lắng nghe để đọc xem độ vang và g?ọng ch?&ec?rc;ng đ&at?lde; hoàn toàn b&?grave;nh phục chưa, có đúng g?ọng nó? r?&ec?rc;ng, &ac?rc;m sắc r?&ec?rc;ng của bu&oc?rc;n làng dướ? ch&ac?rc;n nú? Lang B?ang chưa. Ch?&ec?rc;ng khỏe th&?grave; &ac?rc;m thanh phát ra ầm ầm như thác nước, thánh thót như ch?m&hell?p; Nếu chưa chuẩn th&?grave; t?ếp tục chỉnh hàng t?ếng đồng hồ, thậm ch&?acute; cả buổ? v&?grave; chỉ cần một ch?ếc ch?&ec?rc;ng sa? cung bậc th&?grave; cả dàn ch?&ec?rc;ng xem như xếp xó! Một ch?ếc ch?&ec?rc;ng bị lạc &ac?rc;m là những bà? ch?&ec?rc;ng đánh ra kh&oc?rc;ng thấu ta? thần l?nh.
Học chỉnh ch?&ec?rc;ng kh? 30 tuổ? từ các nghệ nh&ac?rc;n l&at?lde;o luyện, đặc b?ệt là &oc?rc;ng nộ? (Păng T?ng Ch&oc?rc;), đến nay Pl?n đ&at?lde; chữa bệnh cho nh?ều bộ ch?&ec?rc;ng ở L&ac?rc;m Đồng và được mờ? sang cả các tỉnh Đắk Lắk, Đắk N&oc?rc;ng để chỉnh ch?&ec?rc;ng. &Oc?rc;ng đ&at?lde; thổ? hồn, làm sống lạ? gần cả trăm dàn cồng ch?&ec?rc;ng của ngườ? Mạ, &Ec?rc; đ&ec?rc;, Ba Na&hell?p; “ Khó nhất là chỉnh ch?&ec?rc;ng K’Ho. Ngườ? K’Ho kh&oc?rc;ng dùng dù? để đánh ch?&ec?rc;ng như các d&ac?rc;n tộc khác mà dùng một tay đấm vào mặt ch?&ec?rc;ng, còn lòng bàn tay k?a áp vào mặt trong của ch?&ec?rc;ng tạo ra chỗ ngừng ngắt, nhấn nhá độ ng&ac?rc;n vang, do đó đò? hỏ? ch?&ec?rc;ng phả? cực kỳ chuẩn”- g?à Pl?n t&ac?rc;m sự.
&Oc?rc;ng Ngọc Lý H?ển - Trưởng phòng Quản lý d? sản văn hóa (Sở VH-TT&DL L&ac?rc;m Đồng) cho hay nghệ nh&ac?rc;n chỉnh ch?&ec?rc;ng rất h?ếm. Phả? có đ&oc?rc;? ta? thẩm &ac?rc;m th?&ec?rc;n bẩm chứ kh&oc?rc;ng hẳn chơ? ch?&ec?rc;ng g?ỏ? và học nghề là có thể chỉnh được ch?&ec?rc;ng. G?ờ th&?grave; cả mấy làng mớ? có một ngườ? làm được v?ệc này. “Chỉnh ch?&ec?rc;ng khó lắm! Bản th&ac?rc;n m&?grave;nh dù đ&at?lde; đánh ch?&ec?rc;ng l?&ec?rc;n tục mấy chục năm nhưng vẫn kh&oc?rc;ng chỉnh được ch?&ec?rc;ng. May mắn con tra? m&?grave;nh là Pl?n được Yàng cho cá? ta? th&?acute;nh, cá? tay khéo và được &oc?rc;ng nộ? chỉ dạy n&ec?rc;n b?ết chỉnh ch?&ec?rc;ng cho đúng cá? &ac?rc;m thanh của Yàng” - &oc?rc;ng Dag&oc?rc;t Jr&oc?rc;l bộc bạch.
Trong các bu&oc?rc;n làng T&ac?rc;y Nguy&ec?rc;n, đứa trẻ ra đờ? được làm lễ thổ? ta? trong t?ếng ch?&ec?rc;ng; đến lúc đặt t&ec?rc;n, mừng tuổ?, cướ? hỏ? đều có t?ếng ch?&ec?rc;ng chứng nhận; cả kh? chết đ? cũng nhờ t?ếng ch?&ec?rc;ng s?&ec?rc;u thoát. Cầu mưa, báo b&at?lde;o, g?eo hạt, cúng lúa mớ?, cúng bến nước&hell?p; đều th&oc?rc;ng qua t?ếng ch?&ec?rc;ng đề đạt t&ac?rc;m nguyện của d&ac?rc;n làng vớ? Yàng và các thần l?nh.
Đ?ều nghịch lý là ở vùng đất mà t?ếng ch?&ec?rc;ng trở thành hồn th?&ec?rc;ng s&oc?rc;ng nú?, mỗ? ngườ? con của bu&oc?rc;n làng T&ac?rc;y Nguy&ec?rc;n đều sống chết cùng t?ếng ch?&ec?rc;ng nhưng ngườ? có thể chỉnh ch?&ec?rc;ng là v&oc?rc; cùng h?ếm ho?, mỗ? tỉnh chỉ có tr&ec?rc;n dướ? mườ? nghệ nh&ac?rc;n. Nh?ều chuy&ec?rc;n g?a có t&ac?rc;m huyết vớ? v?ệc bảo tồn văn hóa truyền thống băn khoăn: Nghệ nh&ac?rc;n chỉnh ch?&ec?rc;ng ngày càng thưa thớt. Vả lạ? kh? g?à yếu, cá? ta? kh&oc?rc;ng còn nghe r&ot?lde; từng &ac?rc;m nữa, cá? tay cũng run rẩy n&ec?rc;n chỉnh ch?&ec?rc;ng sẽ kh&oc?rc;ng chuẩn xác. Nay ma? b?ết lấy đ&ac?rc;u ra ngườ? chỉnh ch?&ec?rc;ng cho bà con đánh đ&ac?rc;y?! T&oc?rc;? mang đ?ều trăn trở này trao đổ? vớ? cán bộ quản lý văn hóa địa phương và c&ac?rc;u trả lờ? vẫn là: Khó lắm! Đang t&?grave;m g?ả? pháp.
Nguồn:T?ền Phong
Link bài gốcLấy link
https://doisongphapluat.nguoiduatin.vn/dspl/quai-kiet-cao-nguyen-ngan-chan-chay-mau-cong-chieng-a231.html
