Biển Đông: Trung Quốc mưu toan lợi dụng Liên Hợp Quốc

Trong bài phân tích "Chiến dịch tuyên truyền của Trung Quốc và Biển Đông: Cứ thử xem!" đăng trên tạp chí The Diplomat ngày 16/6,  giáo sư Carl Thayer - chuyên gia về Biển Đông thuộc Học viện Quốc phòng Australia - nhận định đây là một mưu toan lợi dụng Liên Hợp Quốc của ban lãnh đạo ở Bắc Kinh.

Cuộc đối đầu trên biển giữa Trung Quốc và Việt Nam về vụ hạ đặt giàn khoan Hải dương 981 đã bước sang tuần thứ 7. Ngày 9/6, Trung Quốc bất ngờ mở một mặt trận mới, khi Phó Đại sứ Trung Quốc tại Liên Hợp Quốc Wang Min (Vương Minh) chuyển đến Tổng thư ký LHQ Ban Ki-moon một bản tuyên bố lập trường chính thức của Trung Quốc về cuộc tranh chấp, với yêu cầu cho lưu hành văn bản đó trong toàn bộ 193 thành viên Liên Hợp Quốc.

Theo giáo sư Carl Thayer, hành động “quốc tế hóa” tranh chấp với Việt Nam của Trung Quốc không thể hiện một sự thay đổi trong chính sách lâu dài của Bắc Kinh, theo đó tranh chấp trên biển chỉ có thể được giải quyết một cách song phương thông qua đàm phán và tham vấn trực tiếp giữa các bên liên quan. Một ngày sau khi Trung Quốc gửi văn bản nói trên, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh lại tuyên bố rằng Trung Quốc bác bỏ trọng tài Liên Hợp Quốc về cuộc tranh chấp với Việt Nam.

Thoạt đầu, Trung Quốc đã bảo vệ việc hạ đặt giàn khoan Hải dương 981 bằng cách nói rằng nó nằm trong vùng lãnh hải của Trung Quốc. Trung Quốc lưu ý rằng giàn khoan Hải dương 981 nằm cách đảo Tri Tôn (mà Trung Quốc dùng vũ lực chiếm của Việt Nam trong năm 1974) ở phía cực tây quần đảo Hoàng Sa 17 hải lý. Tuy nhiên, theo Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS), vùng lãnh hải chỉ rộng 12 hải lý tính từ đường cơ sở ven biển của một quốc gia.

Tuyên bố ngày 6/6 của Trung Quốc đã sửa chữa sai lầm đó bằng cách cho rằng giàn khoan Hải dương 981 nằm trong vùng tiếp giáp lãnh hải của Trung Quốc. Tuy nhiên, cách nói đó cũng thiếu cơ sở pháp lý.

Theo UNCLOS, mục đích duy nhất của vùng tiếp giáp lãnh hải là để cho phép một quốc gia ven biển "thực hiện quyền kiểm soát cần thiết nhằm : (a) ngăn chặn hành vi vi phạm luật lệ và quy định về hải quan, tài chính, xuất nhập cảnh hoặc y tế trên lãnh thổ hoặc lãnh hải của mình; (b) trừng phạt các hành vi vi phạm các luật lệ và quy định nói trên được tiến hành trước đó trên lãnh thổ hoặc lãnh hải của mình”.

Trung Quốc cũng tìm cách gây nhiễu trong cuộc tranh chấp với Việt Nam bằng cách lập luận rằng vị trí của giàn khoan Hải dương gần quần đảo Hoàng Sa (mà Trung Quốc đánh chiếm của Việt Nam năm 1974) hơn bờ biển Việt Nam. Tuyên bố lập trường của Trung Quốc cho rằng giàn khoan Hải dương 981 đang hoạt động ở địa điểm  cách cả đảo Tri Tôn lẫn đường cơ sở xung quanh quần đảo Hoàng Sa 17 hải lý và cách bờ biển Việt Nam từ 133 đến 156 hải lý.

Đồng thời, Trung Quốc lại tuyên bố chủ quyền đối với bãi cạn Scarborough, nằm sát Philippines (219 km) và cách xa đảo Hải Nam Trung Quốc (857 km).

Theo giáo sư Carl Thayer, tuyên bố lập trường của Trung Quốc gửi lên Liên Hợp Quốc hiện đang làm suy yếu việc Bắc Kinh sử dụng chiến tranh pháp lý để thúc đẩy các đòi hỏi chủ quyền.

Tuyên bố của Trung Quốc có đoạn viết: "Các vùng biển giữa quần đảo Tây Sa (Hoàng Sa) của Trung Quốc và bờ biển đất liền Việt Nam vẫn chưa được phân định. Hai bên vẫn chưa tiến hành phân định vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) và thềm lục địa trong vùng biển này. Cả hai bên đều có quyền khẳng định vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa theo quy định của UNCLOS”.

Nếu quả thực là như vậy, Trung Quốc nên theo các quy định của UNCLOS để xử lý các yêu sách chồng lấn. Cả Trung Quốc lẫn Việt Nam nên có những dàn xếp tạm thời về các vùng tranh chấp cho đến khi đạt được thoả thuận về phân định. Trong thời gian đó, mỗi bên nên cấm làm thay đổi hiện trạng và đe dọa hoặc sử dụng vũ lực.

Rõ ràng là việc Trung Quốc hạ đặt giàn khoan dầu trong vùng biển tranh chấp đã vi phạm nguyên tắc pháp lý quốc tế.

Tuyên bố lập trường của Trung Quốc cũng đã làm suy yếu tính hợp pháp của họ, khi Bắc Kinh lập luận rằng luật pháp quốc tế không thích hợp. Văn bản của Trung Quốc lại viết: “Tuy nhiên, vùng biển này sẽ không bao giờ trở thành vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam, cho dù có áp dụng bất kỳ nguyên tắc (của luật pháp quốc tế) nào trong việc phân định”.

Đại sứ Trung Quốc tại Australia Mã Triều Húc (Ma Zhaozu) đã lặp lại các lập luận tương tự trong một bài viết đăng trên báo The Australian ngày 13/6. Ông này cho rằng khu vực tranh chấp chưa bao giờ được phân định và "dù có áp dụng bất kỳ nguyên tắc nào (của luật pháp quốc tế), các vùng biển liên quan sẽ không bao giờ trở thành một phần của vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam”.

Theo giáo sư Carl Thayer, lo ngại về căng thẳng leo thang Trung Quốc-Việt Nam và tác động đối với an ninh khu vực, cộng đồng quốc tế cần phải nắm bắt việc Trung Quốc chính thức đệ trình bản tuyên bố lập trường lên Tổng thư ký Liên Hợp Quốc và nên vận động đưa vấn đề này được đưa lên Hội đồng Bảo an LHQ.

Giáo sư Carl Thayer cho rằng cộng đồng quốc tế không được để cho Trung Quốc theo đuổi cuộc chiến tranh thông tin với mục đích “thu lợi cả hai đầu” - cho lưu hành một bản tuyên bố lập trường tại Liên Hợp Quốc để chứng minh tính chất nghiêm túc của Trung Quốc trong cuộc tranh chấp với Việt Nam và lại từ chối đề nghị để trọng tài của Liên Hợp Quốc phán xử. Mỹ và Australia nên thúc đẩy một cuộc tranh luận tại Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc. Nhật Bản và các cường quốc hàng hải khác có quyền lợi trong việc Biển Đông ổn định nên tham gia vào quá trình này.

Cần phải đẩy Trung Quốc vào một tình thế khó xử, khi Bắc Kinh phải phản đối bất kỳ cuộc tranh luận nào tại Hội đồng Bảo an LHQ và qua đó từ bỏ mưu toan sử dụng Liên Hợp Quốc cho mục đích tuyên truyền hoặc phải phủ quyết mọi nghị quyết phát sinh từ một cuộc tranh luận trong Hội đồng Bảo an chỉ trích hành động của Trung Quốc ở Biển Đông.